Η υπερ-πραγματικότητα του έρωτα

ΓΕΝΙΚΑ
Ο έρωτας είναι, μεταξύ πολλών άλλων, μια απόλαυση (αλλά και μαρτύριο) για τον άνθρωπο που την βιώνει. Είναι μια ειδική ψυχοσωματική κατάσταση για την οποία έχουν γραφτεί τόσα, πάντοτε σχεδόν υπέρ αυτού και του υποκειμένου που έχει καταλάβει. Ένας μεγάλος έρωτας είναι, στο κάτω κάτω, μια εμπειρία ζωής.

Στην διαχρονική προσπάθεια να κατανοηθεί λογικά το φαινόμενο αυτό που συμβαδίζει με τον ανθρώπινο παραλογισμό, πολλοί έχουν εκφράσει τις απόψεις τους. Ο Pascal έλεγε πως δεν αγαπάμε πρόσωπα παρά μόνο τις ιδιότητες που αυτά φέρουν και αναρωτιέται, αν είναι δυνατό να αγαπήσει κανείς την υπόσταση της ψυχής ενός ανθρώπου, αφηρημένα, ανεξάρτητα από τις ιδιότητές της (το οποίο και μάλλον θεωρεί αδύνατο). Δεν διευκρινίζει, όμως, αν η αγάπη αυτή στην οποία αναφέρεται είναι έρωτας.

Τι είναι τελικά αυτό που αγαπάμε, αν δεν είναι το σώμα ή ψυχή; Προφανώς κάτι άλλο, πιό σημαντικό, μιας και του δίνουμε όλη μας την αγάπη. O La Rochefoucauld (Λαρόσφουκό) κατέληξε στο συμπερασμα πως κινητήρια δύναμη του έρωτα δεν είναι παρά η αγάπη για τον εαυτό μας. Όλες μας οι ενέργειες και οι συμπεριφορές μας έχουν ως στόχο τον ίδιο μας τον εαυτό. Αν όμως αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε, τότε η εξιδανίκευση του έρωτα, ως μια ανθρώπινη ψυχοσωματική κατάσταση που ξεφεύγει από τον εαυτό μας και πηγαίνει και παραδίπλα, αποδομείται. Γκρεμίζονται τα θεμέλιά του. Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι, τελικά, εγωιστική, σε όλες τις τις εκφάνσεις. Τι κρύβεται όμως πίσω από αυτήν την παρατήρηση, αν όντως αληθεύει: πως είναι δυνατόν να μην βρίσκω την ευτυχία στο αντικείμενο του έρωτά μου, τώρα που το γνωρίζω και με γνωρίζει, τώρα που ξέρει ότι το θέλω και ξέρω ότι με θέλει;

Και ξανά μπροστά μας αναπάντητα ερωτήματα, ο τροχός των οποίων συνεχίζει την αέναη περιστροφή του...

ΣΗΜΕΡΑ
Από την άλλη δεν μπορεί κανείς να παρατηρήσει μια διαστροφή στον έρωτα: το μεταμοντέρνο(σύγχρονο) Υπερεγώ (Το Υπερεγώ του Φρόιντ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση) επιβάλλει την απόλαυση ως αυταξία ή και σκοπό ζωής.
Δείτε τις διαφημίσεις (απευθύνονται ιδιαίτερα στο Υπερεγώ): διέγερση κάθε σημείου του σώματος και της ψυχής για οτιδήποτε, έντονη αναφορά στις αισθήσεις και την απόλαυση που προσφέρει το εκάστοτε προϊόν (πχ διαφήμιση για απορρυπαντικό που ποντάρει στην «αίσθηση φρεσκάδας» και το άρωμα, που χρησιμοποιεί ένα έντονα φωτεινό και «καθαρό» οικιακό περιβάλλον ως φόντο, τα χρώματα και πολλά άλλα), ημίγυμνα σώματα παντού.
Κάθε προϊόν καλύπτει απατηλά, για ένα ιδιαίτερα σύντομο διάστημα, τον ερεθισμό που το ίδιο προκαλεί, ώστε να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος κατανάλωσης πρόσκαιρων ερεθισμάτων = προϊόντων.

Ο κύκλος συνεχίζεται και στις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες αποτελούν επίσης χώρο ανάπτυξης ηδονών και ακόρεστης κατανάλωσης, προσώπων αυτήν την φορά. Αλλάζουμε πρόσωπα και καταστάσεις με στόχο την απόλαυση χωρίς ενοχές (αγαπημένο διαφημιστικό σλόγκαν εδώ και δεκαετίες) χωρίς να διακρίνουμε το δυσμενές αποτέλεσμα: την απώλεια του ατόμου να ερωτευτεί πραγματικά, την αδυναμία του να νοιώσει την ζωή να "γράφει" πάνω του.

Λογικό. Η παραίσθηση-κατανάλωση δεν έχει παρά αδιάφορο αρνητικό αντίκτυπο, ενώ η πραγματικότητα μπορεί να πληγώσει, να σμιλέυσει το άτομο.

"Η αγάπη μας εξανθρωπίζει, αλλά είναι ‘επικίνδυνη’ και άβολη. Εμείς χρειαζόμαστε ένα ή πολλά αντικείμενα των ορμών μας για να τα τοποθετούμε απέναντί μας και να αυταπατώμεθα ότι τα ελέγχουμε επειδή τα τυραννούμε κατά τις ορέξεις μας. Και στην πραγματικότητα κυριαρχούν επάνω μας και μας αλλοτριώνουν, αφήνοντάς μας άδειους και νεκρούς". Φυσικά παρέχουν ηδονή, αυτό είναι το δέλεαρ. Αλλά το αντίτιμο βαρύ, τα πτώματα του έρωτα.

Σχετικά με την εποχή μας, μπορεί κανείς γενικά να αποφανθεί πως ο έρωτας είναι μια φενάκη. Μια απάτη, μια κατάληξη πολύ διαφορετική από αυτήν που τόσο εκστατικά έχουν υποδηλώσει οι μεγάλοι καλλιτέχνες του παρελθόντος.
Σιγουρα δεν είναι η εμπειρία που αναζητούν να βρούν κάθε βράδυ στα bar, club, κτλ όλοι αυτοί οι άντρες/γυναίκες που πηγαίνουν δυό-δυό με 5 πακέτα τσιγάρα για να περάσει η ώρα και μαζί της και η απέραντη μοναξιά. Τι θέαμα και αυτό πια...

Ο αντίλογος περί συντηρητισμού (για τις απόψεις στις οποίες αναφέρομαι) είναι μια πονηριά που προσφεύγει σε μια εποχή (αυτήν της νεωτερικότητας, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα) η οποία έχει ξεπεραστεί από καιρό. Όσοι κάνουν λόγο για συντηρητισμό, δεν έχουν τίποτα άλλο να χάσουν, παρά την ψυχή τους!

Πότε θα έρθει αυτή η ώρα, που δεν θα είμαστε υποσυνείδητα αναγκασμένοι να απολαμβάνουμε δίχως τέλος?

Νομίζω πως αργεί ακόμα.Η ανθρωπότητα διανύει, έτσι κι αλλιώς, τα εφηβικά της χρόνια.

Προσπαθώ, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ το επόμενο στάδιο. Προς το παρόν, τουλάχιστον!

Αφορμή για το κείμενο έγιναν παρατηρήσεις του Γεράσιμου Βώκου, καθηγητη ΑΠΘ πάνω στο ίδιο θέμα.